کتاب الفوائد الصمدیة

توضیحات

کتاب الفوائد الصمدیة. نویسنده: مرحوم شیخ بهایی. تصحیح و تعلیق: سید علی خان کبیر و علامه مدرس افغانی. صمدیه

موضوع: کتاب صمدیه

نویسنده: شیخ بهایی

سال نشر: ۱۳۸۷

زبان: عربی

معرفی کتاب الفوائد الصمدیه (کتاب صمدیه)
کتاب الفوائد الصمدیه (کتاب صمدیه) نوشته‌ی شیخ بهائی، در مورد علم نحو است که از دیرباز در حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود.

خواندن این اثر مفید و مختصر و تکرار آن تا حد حفظ، برای تسلط بر علم نحو مفید است. این کتاب در پنج بخش تنظیم شده و اصطلاحی که برای هر بخش انتخاب شده، اصطلاح «حدیقه»، به معنای باغ و بستان است؛ گویی هر بخش، باغی به حساب می‌آید که در آن، میوه‌های شیرین علم و معرفت چیده می‌شود.

این کتاب با یک خطبه (مقدمه) شروع شده و نویسنده در آن با ظرافتی خاص، به مطالب علم نحو اشاره می‌کند؛ مثلاً: «بسم الله الرَّحمنِ الرحیمِ أحسنُ کلمۀ یبتدَءُ بها الکلامُ و خیرُ خبرٍ…». اصطلاحات نحوی‌ای که در همین جمله درج شده، عبارت‌اند از: کلمه، یبتدأ (مبتدا)، کلام، خبر و… که شما می‌توانید با همین نگاه، خطبه را ملاحظه کنید.

نسبت شیخ بهائی به حارث همدانی می‌رسد که از یاران امیرالمومنین علی (ع) بود. او تألیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف دارد.

*این کتاب یکی از مهمترین و موجز ترین کتابهای در علم نحو، کتاب “الفوائد الصمدیه” است که شیخ بهایی به برادر کوچکش، عبدالصمد دیکته کرده و سپس در اختیار اهل فضل قرار داده است.

این کتاب جزو کتب درسی در علم نحو و یکی از کتاب های جامع المقدمات است که پس از کتاب ارائه خوانده می شود.

*کتاب فوائد الصمدیه، کتابی است مختصر، دقیق، با عباراتی زیبا و نثری استوار و لطیف.

*شیخ بهائی این کتاب را سال ۱۰۳۰ هجری قمری تألیف کرد.

*حدیقه اول:
در این حدیقه که اول کتاب است، بحث را از کلمه و کلام که موضوع علم نحو است، آغاز می کند و بعد از ذکر این که کلمه تقسیم به اسم و فعل و حرف می‌شود، اختصاصات آن‌ها را بیان می‌کند. سپس اقسام اسم و احکام و اقسام فعل را بیان می‌کند و به ذکر موارد اعراب و بنا می پردازد.

*حدیقه دوم:
در این حدیقه مصنف فقط مواردی که مختص به اسماء است، ذکر می‌کند همچون موارد معربات و مبنیات، اسماء عامل و احکام و شرایط و تقسیمات آن‌ها، موانع صرف.

*حدیقه سوم:
این حدیقه مختص به ذکر افعال و متعلقات افعال است و در آن به تقسیمات فعل پرداخته می‌شود و پس از آن حالات اعرابی فعل مضارع مورد بررسی قرار می‌گیرد و آنگاه ادوات ناصب و جازم و تأثیرات این ادوات بر فعل مضارع همچون تأثیرات زمانی و معنایی آن‌ها می‌پردازد. در ادامه به ذکر افعال مدح و ذم پرداخته و این حدیقه را با ذکر افعال قلوب و باب تنازع خاتمه می دهد.

*حدیقه چهارم:
در بوستان چهارم کتاب مسئله ای بیان شده است که ما معمولاً در کتب نحوی شاهد آن نیستیم و آن ذکر اقسام جمل و اعراب آن‌ها است. در این حدیقه مصنف بحث را با تعریف جمله آغاز می‌کند و با تقسیم جمله به اسمیه و فعلیه مثال‌هایی برای آزمایش و تقریب به ذهن آن‌ها می‌آورد. شیخ بهائی جملات را در این فصل به دو نوع بدون اعراب و جملاتی که اعراب محلی دارند تقسیم کرده و به ذکر جایگاه آن‌ها پرداخته است.
در خاتمه این حدیقه به بحثی کلی از احکام جارو مجرور و ظرف و محل اعرابی آن پرداخته می‌شود.

*حدیقه پنجم:
این بخش را مصنف اختصاص داده به ذکر مفردات در بیان معانی و تقسیمات حروف و آنچه که دارای معنای حرفی است. مانند برخی از اسما و ظروف، وی در این بخش به بیان ۲۵ قسم از مفردات می‌پردازد. در این حدیقه مصنف حروف و مفردات و موارد استعمال آن را بنابر ترتیب حروف الفبا ذکر کرده است، وی از حرف «همزه» آغاز و این حدیقه را به حرف «لم» ختم می‌کند.

*شروح صمدیه:
بر صمدیه شروح مختلفی نوشته شده است. از جمله:

*شرح کبیر سید علی خان بن احمد مدنی به نام «الحدائق الندیه فی شرح فوائد الصمدیه»
*شرح صغیر سید علی خان بن احمد مدنی به نام “الفرائد البهیه فی شرح فوائد الصمدیه”
*الکلمات العلویه فی شرح الصمدیه» نوشته محمدجواد ذهنی تهرانی.
*القواعد العربیه فی شرح الفوائد الصمدیه» نوشته علی حسینی.
*الکلام المفید” نوشته مرحوم مدرس افغانی.