نخستین بار در قرن هفدهم بود که غربیها به تمدن باستانی مشرق زمین و بین النهرین علاقه مند شدند یعنی هنگامی که پپترودلاواله – شرح جذابی از مسافرت خود و آنچه دیده و یافته بود ارائه کرد و خشت های بابل و اور را که حروفی ناشناخته بر آن حک شده بود به معرفی تماشا گذاشت و محافل علمی و فرهنگی و دربارها متوجه اهمیت جست و جو در مشرق زمین و بین النهرین شدند و سفرهای تحقیقی مختلفی آغاز شد . اما در آن زمان این سفرها و تحقیقات منحصر به مشاهده و بازدید از آثار و بقایایی بود که در سطح خاک قرار داشتند یا ویرانه هایی که در دسترس قرار می گرفتند و کسی به فکر حفر تپه ها و تلهای بر جای مانده نبود . تا اینکه در ۱۸۴۳ برای نخستین بار، پل امیل بوتا ، کنسول فرانسه در موصول که ایتالیایی تبار بود نخستین کاوش را در خرساباد شروع کرد و شهر آشور را کشف کرد و دوران جدید آغاز شد و حدودا در همان زمان ۱۸۴۵ یک انگلیسی به نام «سر هنری لایارد» به اقتباس از بوتا در نمرود ونینوا به حفاری پرداخت .
هم زمان تحقیقات زبان شناسی و خط شناسی بر روی کتیبه سه زبانه تخت جمشید ( پارسه) که از آغاز قرن نوزدهم شروع شده بود ادامه پیدا کرد . دو زبان اول که فارس باستان و عیلامی بوده خوانده شده بود . وزبان سوم نیز در نیمه قرن نوزدهم رمز گشایی شد و مشخص شد که سومین زبان سامی که امروزه به آکادی شهرت شهرت دارد و راه برای شناخت دورانهای باستانی بین النهرین هموار شد. بوتا و لایارد ، علاوه بر تعداد زیادی مجسمه های سنگی که به اندازه طبیعی ساخته شده بود ، قطعاتی از نقوش بر جسته در اندازه های مختلف و بسیاری اشیای ارزنده و نفیس دیگر که از کاخ ها و معابد و محل های باستان بین النهرین بدست آورده بودند با خود به اروپا بردند و موزه هایی چون لوور را مزین کردند و گزارش های مفصل و شگفت انگیزی از کارها خود را نیز به ارمغان آوردند که یکی از آنها کتابخانه آشو بنی پال (۶۶۹-۶۲۷ ق. م) آخرین امپراطور با قدرت آشور بود که از شهر باستانی نینوا بدست آمد و شامل نوشته های مذهبی ، ادبی و علمی و به خط بابلی و آشوری بود در بین این نوشته ها لوحه های دیگری بدست آمد که به خط و زبان دیگری بودند که بعد ها معلوم شد سومری هستند و زبان و خط سومری ۱۵۰۰ سال قبل از آشور مورد استفاده قرار می گرفت و قبل از زبان آکادی است.
در فاصله سالهای ۱۸۳۵ تا۱۸۴۴ « راولینسون » نوشته های سه زبانی داریوش کبیر را در ارتفاعات بیستون در غرب ایران را خواند وترجمه کرد این کتیبه که به سه زبان فارسی کهن ، بابلی و عیلامی گل سر سبد آشور شناسی نامیده می شود ، در همین دوره «هینکس» خاور شناس ایرلندی که در کشف و شناسایی سیستم حروف صدادار خطوط میخی به راولیسون کمک می کرد ، دریافت که خط میخی به کار رفته در زبانهای سامی خاور نزدیک ، از قومی کهن تر به رعایت گرفته شده که زبا آنها غیر سامی بوده و این همان قوم متمدن سومر است و اما نام سومر را ژول اوپرت خاور شناس آلمانی مقیم فرانسه و همکار دیگر آن دو به آن قوم داد . وی اولین کتاب درباره سومری ها را به سال ۱۸۸۱ تحت عنوان مطالعاتی سومری به زبان فرانسه انتشار داد ونام راولینسون ، ادوارد هینکس و ژول اوپرت به عنوان قدیسین سه گانه مطالعات میخی مشهور شد.
واقعیت های شگفت انگیز در مورد تمدن سومر باستان
بسیاری از دانشمندان بر این باوراند که تمدنی که امروزه آن را می‌شناسیم، از سومر باستان آغاز شده است. تمدن سومر باستان، قدیمی‌ترین و اسرارآمیزترین پیشینۀ تاریخی را در میان تمدن‌های شکل گرفته بر روی زمین داراست.
1. سومر، اولین تمدن شهری شکل‌گرفته بر روی کرۀ زمین است. بسیاری از باستان‌شناسان بر این باوراند که اولین تمدن سیارۀ ما، اولین‌بار در بین‌النهرین (عراق امروزی) شکل گرفته‌است.
2. به گفتۀ محققان، قدمت متون و کتیبه‌های کشف‌شده در سومر، به حدود ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بازگشته و به شهرهای اوروک (Uruk) و جمده‌النصر (Jemdet Nasr) تعلق دارد.
3. باستان‌شناسان، بر این باوراند که تمدن “سومر” به‌طور رسمی در حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح شکل گرفته باشد.
4. خط میخی، به‌عنوان اولین سیستم نوشتاری اختراع‌شده بر روی زمین شناخته می‌شود. بر اساس اطلاعات موجود، خط میخی، در اواخر چهارمین هزارۀ پیش از میلاد، توسط سومریان ابداع‌شده و زبان نوشتاری پیش از آن، برگرفته از زبانهای اکدی، ابلایی، ایلامی، هیتی، لووی، حتی، هوریان و اورارتو بوده‌است. این نوشتار، از خط میخی اوگاریتی و خط میخی فارسی باستان الهام‌گیری شده و به تدریج، با الفبای فنیقی در طول امپراتوری نئو-آشوری جایگزین شد.
5. بر اساس اطلاعات موجود، خط میخی از ابتدای توسعه، به مدت ۳۰۰۰ هزارسال مورد استفاده قرار گرفته‌است. قدمت کاربرد آن به ۳۴ قرن قبل از میلاد مسیح، تا قرن دوم میلادی باز می‌گردد.
6. لازم به ذکر است که سخن‌گویان مذهبی، برای اولین‌بار در میان سومریان باستان آمده تا مردم باورهای دینی آنان‌را با استفاده از سیستم نوشتاری خود ضبط کنند.
7. علاوه بر یک سیستم گفتاری و نوشتاری بسیار پیش‌رفته، این فرهنگ باستانی در طول تاریخ چند هزارسالۀ خود موفق به توسعه بسیاری از مهارت‌های چشم‌گیر در زمینۀ معماری شد. از سایر دستاوردهای شگفت‌آور تمدن سومر باستان، می‌توان به پیشرفت‌های قابل ملاحظه در زمینۀ هنر، دانش پیچیدۀ ریاضیات، نجوم و سایر علوم اشاره کرد.
8. سومریان باستان، در حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، یک سیستم پیچیده را برای حساب و اندازه‌گیری اختراع کردند. این دستاورد، در نهایت منجر به پیشرفت‌های اساسی در زمینه‌های مختلفی هم‌چون محاسبات ریاضی، هندسه و جبر شد.
9. تمدن سومر باستان، یک فرهنگ مذهبی بسیار پیچیده را در زمین شکل داده بود. در طول تاریخ فرهنگ چندهزارسالۀ سومریان و بنابر شواهد بر جای‌مانده از کتبیه‌های آنها، هر شهر در سومر باستان، توسط یک خدای به‌خصوص محافظت می‌شد. با توجه به اطلاعات موجود، در این دوران تاریخی، خدایان و انسان‌ها همراه با یک‌دیگر بر روی زمین زنده‌گی می‌کردند.
10. یکی از جذاب‌ترین ساختارهای معماری این منطقه، زیگورات (Ziggurat of Ur) است. این سازۀ باستانی، در شهر Ur (شهر ناصریه عراق امروزی) ساخته شد و قدمت آن به ۲۱ قرن پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. البته زیگورات در ۶ قرن پیش از میلاد مسیح، شروع به فرو ریختن کرد، اما به دستور پادشاه نبونعید (King Nabonidus) بازسازی شد.
11. یکی از بزرگ‌ترین شهرهای تمدن سومر باستان، Uruk نام داشت. به گفتۀ محققین، این شهر باستانی در زمان اوج خود، ۸۰ هزار نفر جمعیت داشت. نکتۀ جالب اینکه در آن دوران، جمعیت کل سومر باستان بین ۸۰۰ هزار تا ۱٫۵ میلیون نفر بوده و جمعیت کل کرۀ زمین، برابر با ۲۷ میلیون نفر تخمین زده شده است.
12. یکی از قدیمی‌ترین داستان‌های خلقت انسان، بر روی کتیبه‌یی با قدمت ۵ هزار پیش از میلاد مسیح، در شهر باستانی نیپور (Nippur) کشف شده‌است. داستانی تحت عنوان پیدایش اریدو (The Eridu Genesis) که از خلقت جهان و حتی طوفان نوح در آن سخن به‌میان آمده‌است.
13. با توجه به اطلاعات موجود در افسانه‌ها کتبیه‌های سومر باستان، در ابتدا “خدایا انسان‌نما” بر روی زمین حکومت می‌کردند. جالب توجه است که مشابه با همین حکایت را در متون قدیمی مصر باستان نیز می‌توان یافت.
14. متون کشف‌شده در سومر باستان، شامل نوشته‌هایی شخصی، نامه‌های اداری، معاملات، رسید، قوانین، دستورات مذهبی، سحر و جادو، متون علمی شامل ریاضیات، نجوم و … بود.
15. در قرن نوزدهم میلادی، یکی از قدیمی‌ترین کتبیه‌های باستانی سومر، از کتابخانۀ زیرزمینی پادشاه آشوربانیپال در نینوا کشف شد. طبق نظر محققان، سومریان باستان در حدود ۵ هزارسال پیش، به مطالعه اثرات برخورد یک سیارک از نوع آتن پرداخته‌اند.
16. فهرست پادشاهان سومری، یکی از جذاب‌ترین اکتشافات باستان‌شناسی از تمدن سومر باستان بوده و اسامی کامل پادشاهان سومر و محل دقیق حکومت آنان‌را در خود جای داده‌است. یکی از جزییات جالب در مورد فهرست مذکور، این است که تعداد ۸ پادشاه سومری، حدود ۲۴۱,۲۰۰ سال، از زمان رانده‌شدن پادشاهی از بهشت بر زمین، بر کل سیاره حکومت کرده‌اند.
17. شهر اِریدو (Eridug) قدیمی‌ترین شهر کرۀ زمین و اولین سکونت‌گاه سومریان باستان بوده‌است. پس از رانده‌شدن پادشاهی از بهشت به کرۀ زمین، اولین پادشاه سومری در شهر اریدو، Alulim نام داشت. او در حدود ۲۸ هزار و ۸۰۰ سال حکومت کرد. Alaljar به‌عنوان پادشاه بعدی، ۳۶ هزارسال حاکمیت را بر عهده داشت و دو پادشاه بعدی در مجموع ۶۴ هزار و ۸۰۰ سال در زمین به حکومت پرداختند. در واقع لیست پادشاهان سومری، مربوط به دورانی‌ست که خدایان همراه با انسان‌ها در زمین زنده‌گی می‌کردند.
18. سومریان باستان، از آنوناکی هم صحبت می‌کنند؛ آنوناکی به‌عنوان گروهی از خدایان در چندین فرهنگ باستانی از جمله سومری، اکدی، آشوری و بابلی حضور داشته است.
19. آنوناکی‌ها، به‌عنوان یکی از بحث‌برانگیز‌ترین موضوعات داغ و جذاب در میان مردم سراسر جهان شناخته می‌شود. میلیون‌ها نفر از سراسر جهان بر این باور هستند که آنوناکی‌ها، خالقین نسل انسان بوده و در واقع خدایانی با ساختار گوشت و خون هستند که در گذشته‌یی دور در زمین حضور یافته‌اند.
20. سومریان خدایان متعددی را پرستش می‌کردند که از جمله آنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آنو (Anu): صاحب بهشت و خدای اصلی
انلیل (Enlil): خدای هوا
انکی (Enki): خدای دانش
ارشکیگال (Ereshkigal): فرشته‌یی از عالم اموات
اینانا (Inanna): خدای نبردها
نامو (Nammu) – ننهورساج (Ninhursag) – نانا (Nanna): خدایان ماه
اوتا (Utu): خدای خورشی
دلایل ناپدید شدن تمدن سومری ها چه بود؟
برخی از مورخان بر این باور بوده اند که شهرهای بین النهرین از قدرت مرکزی خود رضایت نداشته اند و با نواده های پادشاه اسطوره ای نیز جنگیده بودند. اما برخی دیگر از مورخان ناپدید شدن تمدن سومری را با حملات قبایل جوتی که کشور را ویران و قدرت پادشاه را تضعیف کردند، مرتبط دانستند.
برخی از زمین شناسان و دانشمندان علوم آب و هوایی از فاجعه آب و هوایی که تمدن سومریه را ویران کردن نیز سخن گفته اند و مهمترین دیدگاه پس از حفاری در محاورت سوریه نشان می دهد که چیزی حدود ۲۲۰ سال پیش از میلاد مسیح، خاورمیانه با خشکسالی شدیدی مواجه شده که منجر به نابودی تمامی شهرهای بزرگ این منطقه شده است. کارولین و تیمش وی پس از تایید مطالعات خود بر روی استالاکتیدها (ستون هایی از رسوبات کربنات کلسیم) که طی ۵ هزار سال در غاری نزدیک دماوند به آنها دست یافتند، اولین شواهد ناپدید شدن امپراطوری سومریه را کشف کردند. این ستون های که شبیه به حلقه های رشد سالانه درختان هستند و ترکیباتی شیمیایی آن ها به طور مستقیم بیانگر میزان آب موجود در غار در زمان های مختلف از زمان تشکیل آن می باشد. ستون های مذکور می تواند به عنوان مرجع آب و هوایی بیانگر درجه حرارت، نوسانات دما و میزان بارش طی مدت زمان طولانی باشد.
لازم به ذکر است که این غار در نزدیکی مناطق شمالی امپراطوری اکدی ها واقع شده و این امر به معنای آن است که میزان بارندگی ها با نزولات آسمانی در سرزمین های امپراطوری یکسان است. مطابق با نتایجی که از این تحقیقات بدست آمد، حکومت دوره بین النهرین بر اثر خشکسالی در ۴ هزار و ۲۰۰ سال قبل ویران شد و این امر که بیش از ۳ قرن ادامه یافت مربوط به دوره از میان رفتن تمدن سومری در بین النهرین و ظهور بابل در این منطقه است. تمدن سومر، اولین تمدن شهری در جنوب بین النهرین است وزبان سومری، از نظر «زبان شناسی» با تمامی زبان های هم دوره ی خود متفاوت بوده است، از این رو بسیاری از مردم بر این باورند که «همه چیز» از سومر آغاز گردیده چرا که سومریان باستان، دارای پیشرفت های قابل ملاحظه ای در زمینه هنر، معماری، پزشکی، ریاضیات و نجوم بوده اند.
زکریا سیچین درباره این موضوعات در کتابهای بی نظیرش صحبت کرده است.